Πενήντα χρόνια «1 - 2 - Χ»

                                                                          του Γιάννη Ράγκου

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

«Ενισχατε τον Αθλητισμόν μας- Δώστε στα Ελληνικά νειάτα γήπεδα, γυμναστήρια, πισίνες, στάδια, χαρά και υγεία- Με ένα ΠΡΟ-ΠΟ κάνετε το χρέος σας και ανοίγετε ένα παράθυρο στην Τύχη σας- Μπορεί να γίνετε πλούσιος με ένα πεντάδραχμο».

Με αυτές τις προτροπές, στις αρχές του 1959, παρουσιαζόταν στον ελληνικό Τύπο το νέο τυχερό παιχνίδι, που εγκαινίαζε ο νεοσύστατος Οργανισμός Προγνωστικών Αγώνων Ποδοσφαίρου (Ο.Π.Α.Π.). Ακριβώς μισόν αιώνα μετά, η εισαγωγή του παιχνιδιού του ΠΡΟ-ΠΟ αναγνωρίζεται ως ένα ιστορικό γεγονός για τον ελληνικό αθλητισμό, αλλά κυρίως ως ένας «θεσμός», που στη διάρκεια των χρόνων έλαβε σημαντικές κοινωνικές διαστάσεις.

Το 1958, η κυβέρνηση Κ. Καραμανλή, αναζητώντας πόρους χρηματοδότησης για κοινωφελή -και ειδικότερα αθλητικών υποδομών- έργα συνέστησε τον Οργανισμό Προγνωστικών Αγώνων Ποδοσφαίρου (Ο.Π.Α.Π.). Ο Ο.Π.Α.Π. συστάθηκε ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου με σκοπό την οργάνωση και λειτουργία του Δελτίου Προγνωστικών Ποδοσφαιρικών Αγώνων. Μάλιστα, η πρωτοβουλία αυτή της κυβέρνησης προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων από την πλευρά της αντιπολίτευσης, που κατηγορούσε τον Κ. Καραμανλή για διαφθορά και ανηθικότητα και τον χαρακτήριζε ως «πρωθυπουργό του τζόγου».

Αμέσως μετά τη σύστασή του, ο Ο.Π.Α.Π. προκήρυξε διαγωνισμό για την εξεύρεση του ονόματος του νέου παιχνιδιού, που ουσιαστικά αντέγραφε το επιτυχημένο ιταλικό παιχνίδι TotoCalcio. Η τελική ονομασία ΠΡΟ-ΠΟ προτάθηκε από τρεις συμμετέχοντες, οι οποίοι μοιράστηκαν και το χρηματικό βραβείο που είχε θεσμοθετηθεί για τον σκοπό αυτό. Έτσι, στις 20 Δεκεμβρίου 1958 με Βασιλικό Διάταγμα (Φ.Ε.Κ. τ.α.Ά 227/27.12.1958) θεσπίστηκε το ΠΡΟ-ΠΟ και σχεδόν αμέσως άρχισαν οι εντατικές προετοιμασίες για την κυκλοφορία του.

Την Κυριακή 1 Μαρτίου 1959 διενεργήθηκε ο πρώτος διαγωνισμός του νέου παιχνιδιού. Το δελτίο περιλάμβανε δώδεκα κύριους αγώνες (και όχι 13, όπως καθιερώθηκε αργότερα) καθώς και δύο αναπληρωματικούς (σε περίπτωση αναβολής κάποιων από το κύριο πρόγραμμα), εκ των οποίων οι δέκα κύριοι αγώνες και οι δύο αναπληρωματικοί ήταν ελληνικοί και οι υπόλοιποι δύο από το ιταλικό πρωτάθλημα. Συγκεκριμένα, εκτός από το κλασικό ντέρμπι Ολυμπιακού – Παναθηναϊκού (που, ασφαλώς, αποτελούσε το βασικό κίνητρο για τη συμμετοχή των παικτών στον διαγωνισμό), στο δελτίο περιλαμβάνονταν και οι αγώνες Απόλλων Αθηνών – Άρης Θεσσαλονίκης, Α..Ε.Κ. – Εθνικός Πειραιά, Π.Α.Ο.Κ. – Πανιώνιος, Παναιγιάλειος – Δόξα Δράμας, Ερμής Πειραιά – Δόξα Πειραιά, Δάφνη Αθηνών – Αθλητική Ένωση Ν. Ιωνίας, Ηλυσιακός – Ατρόμητος Αθηνών, Α. Ο. Κηφισιάς – Γ. Σ. Αμαρουσίου, Φίλιππος Θεσσαλονίκης – Δόξα Νεάπολης Θεσσαλονίκης, Βερόνα – Νοβάρα και Τάραντο Αταλάντα. Αναπληρωματικοί αγώνες ήταν αυτοί μεταξύ των ομάδων Α. Ο. Λαυρίου – Άμυνας Αμπελοκήπων και Θριάμβου Θεσσαλονίκης – Παύλου Μελά Θεσσαλονίκης. Οι πρώτοι πέντε αγώνες προέρχονταν από το πρωτάθλημα Ελλάδας, ενώ οι υπόλοιποι ελληνικοί από τα τοπικά πρωταθλήματα της Αθήνας και του Πειραιά.                               

                                                        

Σύμφωνα με το Βασιλικό Διάταγμα, το νέο παιχνίδι είχε δύο κατηγορίες νικητών (οι 12άρηδες και οι 11άρηδες), στους οποίους μοιράζονταν εξ ημισείας το 45% των εισπράξεων. Το υπόλοιπο ποσό πήγαινε στα ταμεία της Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού (Γ.Γ.Α.) -μετά την αφαίρεση των λειτουργικών εξόδων του Ο.Π.Α.Π.- η οποία, με τη σειρά της, υποχρεούταν να διαθέσει το 3% στην Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων, το 2% στον Σ.Ε.Γ.Α.Σ. (είχε υπό την εποπτεία του τα περισσότερα αθλήματα), το 2% στην Ελληνική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία (Ε.Π.Ο.) και το 1,5% στον οργανισμό διοργάνωσης ιπποδρομιών. Οι πράκτορες κρατούσαν το 5% των εισπράξεων, ενώ η τιμή της στήλης ορίστηκε στις 2,5 δραχμές.

Αναλυτικές οδηγίες

Η εισαγωγή του νέου παιχνιδιού συνοδεύτηκε από έντονη διαφημιστική εξόρμηση του Ο.Π.Α.Π., ώστε να γίνει γνωστό στο ευρύ κοινό. «Συμπλήρωσε κι εσύ ένα δελτίο ΠΡΟ-ΠΟ. ΜΆ ένα τάλιρο, μπορεί νΆ αλλάξη η ζωή σου» ανέφερε στο σχετικό ραδιοφωνικό σποτ, ενώ οι καταχωρήσεις στον Τύπο τόνιζαν πως «έχετε ένα διπλό κέρδος με το ΠΡΟ-ΠΟ. Ενισχύετε τον Αθλητισμό μας και βοηθάτε την Τύχη Σας».

Στον πρώτο διαγωνισμό, το ΠΡΟ-ΠΟ λειτούργησε μόνο στην Αθήνα, τον Πειραιά και τη Θεσσαλονίκη. Ο Ο.Π.Α.Π. είχε συνολικά χορηγήσει 366 άδειες (250 στην Αθήνα και 40 στα προάστιά της, 36 στον Πειραιά και 40 στη Θεσσαλονίκη) σε πράκτορες, οι περισσότεροι από τους οποίους διατηρούσαν ψιλικατζίδικα, καφενεία και μπαρ! Και στις υπόλοιπες περιοχές της χώρας, όμως, παρά το γεγονός πως δεν υπήρχαν πρακτορεία η ζήτηση δελτίων παρουσιαζόταν ιδιαίτερα μεγάλη.

Έτσι, το διάστημα που προηγήθηκε της 1ης Μαρτίου, οι εφημερίδες ανέλαβαν να ενημερώσουν τον ενδιαφερόμενους για τον τρόπο με τον οποίο παίζεται το παιχνίδι και συμπληρώνονται τα δελτία ΠΡΟ-ΠΟ. Η εφημερίδα «Ελευθερία» στις 26 Φεβρουαρίου 1959 σε εκτενές ρεπορτάζ της υπό τον τίτλο «Ήρχισεν η εφαρμογή του ΅ΠΡΟ-ΠΟΆ δια την ενίσχυσιν του αθλητισμού» σημείωνε χαρακτηριστικά: «Δελτία του ΅Προ-πόΆ δίδονται δωρεάν από τα πολλά πρακτορεία του. (…) Πριν συμπληρώσετε το δελτίο, διαβάστε προσεκτικά τις οδηγίες που υπάρχουν στο πίσω μέρος. Το δελτίο πρέπει να συμπληρωθή με μελάνι, να είναι καθαρογραμμένο, γιατί διαφορετικά είναι άκυρο. (…) Τα δελτία συμπληρώνονται με τρία στοιχεία: 1, 2, Χ. Υπάρχουν δύο κολόνες για συμπλήρωσι. (…) Ένας τρόπος παιξίματος είναι ο εξής: Στην πρώτη κολώνα, ο παίκτης προβλέπει τις φαβορί ομάδες. Στη δεύτερη κολώνα προβλέπει μερικές πιθανές εκπλήξεις. (…) Πρέπει να ξεύρετε ότι με 5 δραχμές παίζετε με δύο τύχες. Με τις 5 δραχμές έχετε δικαίωμα να συμπληρώσετε τις δύο κολόνες. (…) Οι ομάδες που παίζουν στο γήπεδό τους, δηλαδή οι ομάδες που πρώτες αναφέρονται, έχουν κάποιο πλεονέκτημα˙ παίζουν στο δικό τους γήπεδο, εμπρός στο δικό τους φίλαθλο κοινό, έχουν περισσότερες ελπίδες νίκης. (…) Όταν πάτε στο πρακτορείο για να παραδώσετε το δελτίο, ο πράκτωρ θα επικολλήση την ταινία και θα κόψη το δελτίο στα δύο. Θα σας δώση το ΅απόκομμαΆ. Θα κρατήση το ΄στέλεχοςΆ και τη ΅μήτραΆ. (…) Πάντως μη λησμονήτε ότι το πιο σημαντικό είναι να έχετε τύχη. Ένας τρόπος παιξίματος και όχι ο χειρότερος είναι συμπληρώσετε το δελτίο στην τύχη».

Ωστόσο, παρά τις αναλυτικές οδηγίες, οι περισσότερες εφημερίδες απέφευγαν να δώσουν προγνωστικά για τους αγώνες, καθώς κάτι τέτοιο βρισκόταν έξω από τα αθλητικά ήθη της εποχής. «Λόγω της ενάρξεως του Προ-πό δεν είναι φρόνιμον να επεκταθώμεν εις προγνωστικά δια την έκβασιν των αγώνων» υπογράμμιζε η εφημερίδα «Τα Νέα» το Σάββατο 28 Φεβρουαρίου 1959. Πάντως, σύμφωνα με δημοσιεύματα εκείνων των ημερών, το προηγούμενο διάστημα κάποιοι επιτήδειοι «είχαν ρίξει στην αγορά μια δεκάδα από μικρά έντυπα με προγνωστικά» τα οποία «δεν είχαν παρά μονάχα ένα αποτέλεσμα: να πονοκεφαλιάσουν όσους πήραν μέρος στο ποδοσφαιρικό στοίχημα» (εφημερίδα «Ελευθερία» - 5 Μαρτίου 1959).

Στον 1ο διαγωνισμό του ΠΡΟ-ΠΟ συμπληρώθηκαν 213.670 δελτία (727.340 στήλες) και οι εισπράξεις ξεπέρασαν το ένα εκατομμύριο δραχμές. «Διακόσιαι και πλέον χιλιάδες φίλαθλοι, και μη, αναμένουν με ξεχωριστόν ενδιαφέρον τα αποτελέσματα των σημερινών ποδοσφαιρικών αγώνων, οι οποίοι έχουν περιληφθή εις το δελτίον, των εφαρμοζομένων από σήμερον και εις την Ελλάδα, ποδοσφαιρικών προγνωστικών» έγραφε το πρωί της 1η Μαρτίου 1959 η εφημερίδα «Η Καθημερινή» και συνέχιζε: «Η εφαρμογή του θεσμού και εις την Ελλάδα, προκάλεσε ζωηροτάτην συγκίνησιν μεταξύ των φιλάθλων κύκλων κυρίως, οι οποίοι εξέφρασαν την βεβαιότητα ότι δια του τρόπου αυτού αφΆ ενός μεν θα περιορισθή η οικονομική δυσχέρεια την οποία αντιμετωπίζει ο Ελληνικός αθλητισμός, αφΆ ετέρου δε θα σημειωθή σημαντική αύξησις του αριθμού των φιλάθλων και των φίλων του ποδοσφαίρου εις την Ελλάδα. Μεγαλυτέρα από κάθε άλλην φορά κίνησις παρετηρήθη χθες, τελευταίαν ημέραν της καταθέσεως δελτίων, εις τα πρακτορεία των ποδοσφαιρικών προγνωστικών. (…) Όλα τα παραδοθησόμενα δελτία θα καταγραφούν, αφού προηγουμένως γίνη ο σχετικός έλεγχος υπό των συνεργείων του ΟΠΑΠ. Η παράδοσις θα γίνει σήμερον από ώρας 7-9.30 π.μ. εις τα γραφεία του ΟΠΑΠ. Ακολούθως δι ειδικών μηχανημάτων, κομισθέντων προς τούτο εξ Ιταλίας, τα δελτία θα κοπούν και τα μεν στελέχη θα ασφαλιστούν υπό του ΟΠΑΠ, αι δε μήτραι θα ασφαλισθούν εις ειδικόν χρηματοκιβώτιον υπό τριμελούς επιτροπής, αποτελεσθείσης εκ (…) κυβερνητικού εκπροσώπου, (…) εκπροσώπου της Γενικής Γραμματείας Αθλητισμού και (…) εκπροσώπου του ΟΠΑΠ. Τα αποτελέσματα των περιληφθέντων εις το δελτίον 12 αγώνων υπολογίζεται να γνωσθούν εις τον ΟΠΑΠ επισήμως περί την 8ην εσπερινήν σήμερον και ευθύς αμέσως τα ειδικά συνεργεία θα αρχίσουν την διαλογήν από τα στελέχη. Είναι άγνωστον πόσας ώρας θα απαιτήση η διαλογή, λόγω της απειρίας των συνεργείων. Προβλέπεται πάντως ότι τα αποτελέσματα θα καταστή δυνατόν να γνωσθούν ενωρίς αύριον την πρωίαν. Όλοι οι περιλαμβανόμενοι εις το δελτίον των ΅Προ-πόΆ αγώνες θα αρχίσουν την 3.30 μ.μ. ακριβώς. Τα αποτελέσματα των αγώνων που θα διεξαχθούν εις Αθήνας και Πειραιά θα γνωσθούν ολίγον μετά την λήξιν των, των αγώνων Θεσσαλονίκης και Αιγίου αργότερον και των του ιταλικού πρωταθλήματος μετά την 6.30 μ.μ. Πολλά πρακτορεία, στεγαζόμενα κυρίως εις καφενεία και μπαρ, έχουν μεριμνήσει να ενημερωθούν εγκαίρως επί των αποτελεσμάτων και να γνωστοποιήσουν ταύτα εις το κοινόν. Πληροφορίες επίσης επί των αποτελεσμάτων θα παρέχουν και αι εφημερίδες».

Νικητές και χαμένοι

Στον παρθενικό διαγωνισμό του ΠΡΟ-ΠΟ η νικητήρια στήλη ήταν «1, 2, 1 – 2, Χ, Χ – 2, 2, 1 – 2, 1, Χ» Από τη διαλογή των δελτίων αναδείχθηκε ένας μόνο παίκτης που είχε προβλέψει ορθά τα αποτελέσματα και των 12 αγώνων του δελτίου. Επρόκειτο για τον δικηγόρο Νίκο Πάσσαρη από την Κυψέλη της Αθήνας, ο οποίος κέρδισε το εντυπωσιακό για την εποχή ποσό των 228.360 δραχμών και τις επόμενες μέρες έγινε πρωτοσέλιδη είδηση σε πολλές εφημερίδες. Επίσης, ο διαγωνισμός ανέδειξε και 47 «11άρηδες» που κέρδιζαν από 4.757,50 δραχμές. Ανάμεσά τους, περιλαμβάνονταν και οι διεθνείς ποδοσφαιριστές του Παναθηναϊκού Βαγγέλης Πανάκης και Λάκης Πετρόπουλος, οι οποίοι προφανώς δεν είχαν προβλέψει την ήττα της ομάδας τους από τον Ολυμπιακό με σκορ 2-0.

Από την αρχή, το ΠΡΟ-ΠΟ αγκαλιάστηκε κυρίως από τις λαϊκές τάξεις και τους φιλάθλους, οι οποίοι προσδοκούσαν στα χρήματα και τη νέα ζωή που «υποσχόταν» αυτό το παιχνίδι πρόβλεψης και τύχης. Είναι ενδεικτικό ότι κατά τον 7ο διαγωνισμό του 1959 συμπληρώθηκαν στην Πάτρα (όπου δεν λειτουργούσαν ακόμα επίσημα πρακτορεία) 16.358 δελτία, ενώ στον Βόλο ξέσπασαν επεισόδια μεταξύ όσων επιθυμούσαν να προμηθευτούν τα 10.000 δελτία που κυκλοφόρησαν στην πόλη. Επίσης, στον 8ο κιόλας διαγωνισμό (στις 19 Απριλίου 1959) συμπληρώθηκαν περισσότερες από 4 εκ. στήλες, αριθμός που αποτέλεσε ρεκόρ για πολλά χρόνια. Συνολικά, το 1959 διεξήχθησαν συνολικά 33 διαγωνισμοί. Η σημαντική αυτή επιτυχία, συνέβαλλε καθοριστικά στην απόφαση να καθιερωθεί η ενοποιημένη εθνική ποδοσφαιρική κατηγορία, το πρώτο πρωτάθλημα της οποίας πραγματοποιήθηκε την περίοδο 1959-1960.

Τον Σεπτέμβριο του 1964 καταργήθηκαν οι αναπληρωματικοί αγώνες, ενώ τον Μάρτιο του 1965 προστέθηκε ένας επιπλέον αγώνας (ο 13ος) και οι κατηγορίες νικητών έγιναν τρεις: οι «13άρηδες», οι «12άρηδες» και οι «11άρηδες». Η τιμή της στήλης παρέμεινε σταθερή μέχρι το 1975, όταν έγινε η πρώτη αναπροσαρμογή της στις 4 δραχμές. Ως το 1990, το ΠΡΟ-ΠΟ ήταν το μοναδικό παιχνίδι που οργάνωνε ο Ο.Π.Α.Π. και η βασικότερη πηγή εσόδων για τον ελληνικό αθλητισμό, ενώ το 1995 έπαψε να συμπληρώνεται και να ελέγχεται χειρόγραφα, όταν εισήχθη το μηχανογραφημένο δελτίο, η επεξεργασία του οποίου γίνεται εφεξής ηλεκτρονικά.

«Λαός και Κολωνάκι»

Ο ελληνικός κινηματογράφος, το κατΆ εξοχήν λαϊκό είδος διασκέδασης της εποχής, ένοιωσε αμέσως τον σφυγμό και την απήχηση του ΠΡΟ-ΠΟ και ήδη από το 1959 έδωσε την πρώτη ταινία με θέμα την νέα αυτή μόδα. Επρόκειτο για την ταινία «Λαός και Κολωνάκι» (διάρκειας 80 λεπτών), σε σενάριο και σκηνοθεσία Γ. Δαλιανίδη, όπου ο ηθοποιός Κ. Χατζηχρήστος υποδυόταν τον ιδιοκτήτη ενός γαλακτοπωλείου στο Κολωνάκι και μανιώδη παίκτη του ΠΡΟ-ΠΟ, τον οποίο φλερτάρει η ξεπεσμένη αριστοκράτισσα Ρ. Διαλυνά, όταν αυτός κερδίζει 1,8 εκ. δραχμές από το παιχνίδι. Η ταινία προβλήθηκε το ίδιο έτος και στην πρώτη προβολή «έκοψε» στους κινηματογράφους της Αθήνας, του Πειραιά και των Προαστίων 66.355 εισιτήρια.

ΠΗΓΕΣ
- Αρχείο εφημερίδων «Ελευθερία», «Η Καθημερινή», «Τα Νέα»
- Ι. Γεωργάκη: «Το παιδί μίλησε: Προ-πό! – 50 χρόνια από την κυκλοφορία του πρώτου δελτίου», εφημ. «Το Βήμα» - 28 Δεκεμβρίου 2008
-Δημήτρη Κολιοδήμου: «Λεξικό ελληνικών ταινιών – από το 1914 μέχρι το 2000» (εκδόσεις Γένους, 2001)
- www.opap.gr, www.sansimera.gr

* Ο Γιάννης Ράγκος είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας