Παγκόσμια Ημέρα Γυναίκας: Οι Ελληνίδες στις επάλξεις της δημοκρατίας

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας ας αποτίσουμε φόρο τιμής υπενθυμίζοντας τους σημαντικούς σταθμούς και τις μπροστάρισσες του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα.

Πρωτοπόρος του γυναικείου κινήματος υπήρξε ήδη από το τέλος του 19ου αιώνα η δασκάλα/δημοσιογράφος Καλλιρόη Παρρέν-Σιγανού εκδότρια από το 1887 της Εφημερίδας των Κυριών που γραφόταν μόνο από γυναίκες.

Ύστερα από τις αρχές του 20^ου αιώνα προστέθηκαν στον αγώνα και άλλες δυνάμεις, ενώ ανάμεσα στους βασικούς στόχους ήταν η γυναικεία ψήφος («Σφυρί δρεπάνι και ψήφο στο φουστάνι» έλεγε το σλόγκαν του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας στις εκλογές του 1920).     

Το 1930 οι εγγράμματες ελληνίδες άνω των 30 ετών απόκτησαν το δικαίωμα να ψηφίζουν για την τοπική αυτοδιοίκηση (πρωτοψήφισαν το 1934), όμως χρειάστηκαν πολλά χρόνια ακόμη για να αποκτήσουν το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι στις εθνικές εκλογές (Το 1952 επί κυβερνήσεως Πλαστήρα).

Είχαν βέβαια προηγηθεί οι μυστικές εκλογές με παλλαϊκή συμμετοχή που είχαν διεξαχθεί από το ΕΑΜ κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής τον Απρίλιο του 1944 («οι εκλογές του βουνού»), από τις οποίες προέκυψε το Εθνικό Συμβούλιο των Κορυσχάδων («η Βουλή του βουνού»), όπου είχαν ψηφίσει και είχαν εκλεγεί γυναίκες αγωνίστριες της Αριστεράς (Μαρία Σβώλου, Χρύσα Χατζηβασιλείου, Καίτη Νισύριου, Μάχη Μαυροειδή κ.α).

Το άρθρο 5 του Α' ψηφίσματος της "Βουλής του Βουνού"  καθιέρωνε, για πρώτη φορά στην ελληνική πολιτική ιστορία, "ισότητα πολιτικών και αστικών δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών"

Η περίοδος 1953-1967

Η Ελένη Σκούρα, η πρώτη Ελληνίδα βουλευτής

Μετά την απελευθέρωση και το τέλος του εμφυλίου, σε δύσκολες κοινοβουλευτικές συνθήκες, οι γυναίκες της Αριστεράς ήταν στην πρωτοπορία του φεμινιστικού κινήματος της χώρας μας.

Από τον Ιανουάριο του 1953 και την εκλογή της πρώτης βουλευτού έως τον Απρίλιο του 1967, οπότε επιβλήθηκε η δικτατορία των συνταγματαρχών, διεξήχθησαν έξι εκλογικές αναμετρήσεις στις οποίες εξελέγησαν, συνολικά δεκατρείς φορές, μόνο οκτώ γυναίκες.

Από αυτές οι πέντε ανήκαν στην ΕΔΑ (Βάσω Θανασέκου, Μαρία Σβώλου, Ελένη Μπενά, Μαρία Καραγιώργη-Γυφτοδήμου , Μίνα Γιάννου), ενώ οι άλλες τρεις ήταν η Ελένη Σκούρα που μπήκε πρώτη στη Βουλή με το ψηφοδέλτιο του Ελληνικού Συναγερμού, η Λίνα Τσαλδάρη της ΕΡΕ και η Ηρώ Λάμπρου πρώτη και μοναδική βουλευτής της Ένωσης Κέντρου το 1964.

Μπροστά δεξιά η Βάσω Θανασέκου, η πρώτη βουλευτής της Αριστεράς με την ΚΟ της ΕΔΑ το 1956

Από τις δεκατρείς (13) γυναικείες έδρες που διανεμήθηκαν την περίοδο 1953-1967 που προηγήθηκε της απριλιανής δικτατορίας, οι εννέα (9) ανήκουν στο κόμμα της ΕΔΑ, η οποία δικαιούται τον τίτλο του πρώτου κόμματος που ώθησε αποτελεσματικά την Ελληνίδα στην κοινοβουλευτική συμμετοχή.

Η Μεταπολίτευση

Μετά την πτώση της απριλιανής δικτατορίας (η οποία σημειωτέον δεν χρησιμοποίησε καμία γυναίκα στα κυβερνητικά της σχήματα) έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα δεκαεπτά φορές βουλευτικές εκλογές.

Η γυναικεία συμμετοχή στις αναμετρήσεις της Μεταπολίτευσης έχει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της:

α) Έως τις εκλογές του 2000 όταν εξελέγησαν τριάντα πέντε γυναίκες (ποσοστό 11,6%) η γυναικεία συμμετοχή στη βουλή δεν είχε ξεπεράσει το 10% των εδρών. 

β) Στις εκλογές της 17ης Ιουνίου του 2012 η γυναικεία κοινοβουλευτική παρουσία έσπασε το φράγμα του 20% καθώς με τις εξήντα τρεις γυναίκες που μπήκαν στη βουλή το ποσοστό ανήλθε στο 21%.

Ωστόσο, το ρεκόρ γυναικείας εκπροσώπησης που ισχύει μέχρι σήμερα σημειώθηκε στις εκλογές του Γενάρη του 2015 με εβδομήντα (70) θηλυκές έδρες, ποσοστό 23,33%.

Από τότε ο ΣΥΡΙΖΑ κατέχει το ρεκόρ εκλογής γυναικών στο ελληνικό κοινοβούλιο, καθώς με το ψηφοδέλτιό του εξελέγησαν σαράντα πέντε (45) εκπρόσωποι του «ωραίου φύλου».

Στη δεύτερη θέση βρίσκεται το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου με ρεκόρ τριάντα τέσσερις (34) έδρες στις εκλογές του 2009, ενώ το επί σειρά ετών κόμμα εξουσίας της ΝΔ είναι πολύ πίσω με κομματικό ρεκόρ δεκαεννέα (19) γυναίκες από τις εκλογές του 2004.

Ήδη από τον Μάιο του 2012 όταν εξέλεξε δεκαεπτά (17) βουλευτίνες, ο ΣΥΡΙΖΑ διατηρεί μέχρι σήμερα την πρωτιά από τα αντίπαλα κόμματα  έχοντας εκλέξει, σε μόλις τέσσερις εκλογικές  αναμετρήσεις, εκατόν δεκαεννέα (119) γυναίκες .

Η σημασία αυτής της επίδοσης μπορεί να εκτιμηθεί δεόντως αν τη συγκρίνουμε με τη γυναικεία εκπροσώπηση της ΝΔ η οποία από το 1974 σε δεκαεπτά εκλογικές αναμετρήσεις, αντιστοιχεί σε μόλις εκατόν πενήντα πέντε (155) έδρες.

Γυναίκες επικεφαλής

Η Αλέκα Παπαρήγα πρώτη γυναίκα επικεφαλής κόμματος

Όπως συνέβη και στα πρώτα χρόνια της συμμετοχής τους στο πολιτικό γίγνεσθαι, όταν βρήκαν ζωτικό χώρο στην ΕΔΑ, έτσι και στη συνέχεια οι γυναίκες αναδείχθηκαν στα υψηλά κομματικά αξιώματα πρώτα στον χώρο της Αριστεράς.

Το ανδρικό κατεστημένο της κομματικής αρχηγίας έσπασε στο ΚΚΕ με την εκλογή της Αλέκας Παπαρήγα στο αξίωμα της γενικής γραμματέως της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος στις 27 Φεβρουαρίου 1991.

Δεκαεννέα ημέρες μετά, στις 18 Μαρτίου 1991, η Μαρία Δαμανάκη αναδείχθηκε πρόεδρος στον Συνασπισμό της Αριστεράς και της Προόδου.

Όμως, αντίθετα με τη θητεία της Μαρίας Δαμανάκη που ήταν σύντομη (1991-1993) και ατυχής (ο Συνασπισμός έμεινε εκτός Βουλής το 1993 και η Δαμανάκη αναγκάστηκε σε παραίτηση), η θητεία της Αλέκας Παπαρήγα στην ηγεσία του ΚΚΕ διήρκησε είκοσι δύο χρόνια και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη σε διάρκεια στην ιστορία του κόμματος, μετά τη θητεία του Νίκου Ζαχαριάδη.

Στη συνέχεια στο αξίωμα της αρχηγού κοινοβουλευτικού κόμματος και συγκεκριμένα της Δημοκρατικής Συμπαράταξης ανήλθε και η Φώφη Γεννηματά, στέλεχος επί σειρά ετών του ΠΑΣΟΚ του οποίου είναι από τον Ιούνιο του 2015 εκλεγμένη πρόεδρος.

Άλλη γυναίκα αρχηγός υπήρξε η Ντόρα Μπακογιάννη με το νεοσυσταθέν κόμμα Δημοκρατική Συμμαχία που όμως δεν μακροημέρευσε καθώς δεν κατάφερε να πιάσει το όριο του 3% και να εισέλθει στη βουλή.

Η Ντόρα Μπακογιάννη πρώτη και μοναδική μέχρι σήμερα γυναίκα δήμαρχος Αθηναίων

Η Ντόρα Μπακογιάννη είχε «αλώσει» τον Οκτώβριο του 2002 άλλο ένα κάστρο απόρθητο για πολλά χρόνια που ήταν το αξίωμα του δημάρχου Αθηναίων, ενώ κατέχει και την πρωτιά, από το Φεβρουάριο του 2006, ως η πρώτη γυναίκα υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας.

Επίσης η Ζωή Κωνσταντοπούλου δημιούργησε το κόμμα Πλεύση Ελευθερίας μετά την αποχώρησή της από τον ΣΥΡΙΖΑ, χωρίς καμία συμμετοχή μέχρι στιγμής σε εκλογική αναμέτρηση και με μικρή απήχηση στις δημοσκοπήσεις.

Η Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη πρώτη πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων

Η Ζωή Κωνσταντοπούλου υπήρξε και η δεύτερη πρόεδρος της Βουλής μετά την βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη, η οποία ήταν η πρώτη γυναίκα που είχε προταθεί για πρόεδρος της εθνικής αντιπροσωπείας το 1996 και τελικά είχε εκλεγεί πρώτη πρόεδρος το 2004. 

Ηγέτης πολιτικού κόμματος, της Νέας Ελληνικής Ορμής, είναι σήμερα και η Κατερίνα Παπακώστα, η οποία αν και προέρχεται από την κεντροδεξιά παράταξη, συνεργάζεται με τον ΣΥΡΙΖΑ και μετέχει στην κυβέρνηση ως υφυπουργός Προστασίας του Πολίτη.

Σε κυβερνητικά αξιώματα

Η Λίνα Τσαλδάρη της ΕΡΕ, η πρώτη Ελληνίδα υπουργός

Η πρώτη Ελληνίδα που συμμετείχε σε κυβερνητικό σχήμα, και μάλιστα με το αξίωμα της υπουργού, ήταν η Λίνα Τσαλδάρη, η οποία το 1956 ανέλαβε το υπουργείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ήταν και η μοναδική γυναίκα που πήρε αυτό το αξίωμα από τον ιδρυτή της ΕΡΕ και της Νέας Δημοκρατίας, αφού σε όλες τις μετέπειτα κυβερνήσεις του οι υπόλοιπες τοποθετήθηκαν σε υφυπουργεία.

Μετά την πρωτιά της Λίνας Τσαλδάρη ακολούθησαν και άλλες γυναίκες που διορίστηκαν στο αξίωμα της υπουργού, όχι όμως σε σημαντικό ποσοστό.

Η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη ανέλαβε επί σειρά ετών το υπουργείο Πολιτισμού και ήταν, όπως η Τσαλδάρη για τον Καραμανλή, η μοναδική υπουργός στις κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου.

Η αείμνηστη Μελίνα μοναδική υπουργός του Ανδρέα Παπανδρέου

Μεταξύ των γυναικών που υπουργοποιήθηκαν κατά καιρούς συμπεριλαμβάνονται οι Βάσω Παπανδρέου (υπουργός Ανάπτυξης, Εσωτερικών- Δημόσιας Διοίκησης- Αποκέντρωσης, ΠΕΧΩΔΕ), Αννα Ψαρούδα-Μπενάκη (Πολιτισμού, Δικαιοσύνης), Μαριέττα Γιαννάκου (Υγείας, Παιδείας), Λούκα Κατσέλη (Οικονομίας, Εργασίας), Φάνη Πάλλη-Πετραλιά (Τουρισμού, Απασχόλησης), Ντόρα Μπακογιάννη (Πολιτισμού, Εξωτερικών), Ελισάβετ Παπαζώη (Αιγαίου, Πολιτισμού), Κατερίνα Μπατζελή (Αγροτικής Ανάπτυξης), Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου (Υγείας), Τίνα Μπιρμπίλη (Περιβάλλοντος), Αννα Διαμαντοπούλου (Παιδείας), Ολγα Κεφαλογιάννη (Τουρισμού). Δύο γυναίκες, η Αγγελική Κιάου και η Τατιάνα Καραπαναγιώτη, διετέλεσαν επίσης υπουργοί Παιδείας και Πολιτισμού-Τουρισμού αντίστοιχα στην υπηρεσιακή κυβέρνηση Πικραμένου.

Έως σήμερα μόνο επτά εκλεγμένοι πρωθυπουργοί εμπιστεύθηκαν γυναίκες, ενώ σε καμία κυβέρνηση, εκτός από την πρώτη κυβέρνηση του Κ. Μητσοτάκη, που ορκίστηκε στις 11 Απριλίου 1990 και αποτελούνταν από 37 μέλη, δεν είχαν συμμετάσχει περισσότερες από τέσσερις γυναίκες.

Το ρεκόρ συμμετοχής γυναικών της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη κατέρριψε ο Γιώργος Παπανδρέου, διορίζοντας, στις 6 Οκτωβρίου 2009, εννέα γυναίκες πέντε (5) υπουργούς και τέσσερις (4) υφυπουργούς σε σύνολο επίσης 37 ατόμων (24,3%).

Η Έφη Αχτσιόγλου η μικρότερη σε ηλικία υπουργός

Όμως, σήμερα η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα, μετά τον τελευταίο μίνι ανασχηματισμό, χρησιμοποιεί δεκατρείς γυναίκες σε σχήμα 53 ατόμων δημιουργώντας νέο ρεκόρ με ποσοστό 24,52%. Ανάμεσα σε αυτές υπάρχει η Έφη Αχτσιόγλου, η οποία κατέχει το ρεκόρ της μικρότερης σε ηλικία υπουργού καθώς ανέλαβε το αξίωμα της υπουργού Εργασίας  μόλις 33 ετών.

Στο Ευρωκοινοβούλιο

Η παρουσία των ελληνίδων στο ευρωκοινοβούλιο είναι, αριθμητικά τουλάχιστον, λίγο πιο αναβαθμισμένη σε σχέση με το εθνικό κοινοβούλιο.

Από το 1981 έχουν διεξαχθεί οκτώ εκλογικές αναμετρήσεις και από το σύνολο των 189 εδρών που έχουν διανεμηθεί, οι γυναίκες έχουν καταλάβει τις τριάντα έξι, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστό 19,04% (Στο ελληνικό κοινοβούλιο σε είκοσι δύο εκλογικές αναμετρήσεις από το 1952 έως σήμερα η αντίστοιχη παρουσία των γυναικών είναι σχεδόν στο μισό, περίπου 10%).

Η μεγαλύτερη γυναικεία συμμετοχή έχει καταγραφεί στις ευρωεκλογές του 2009 με επτά ελληνίδες επί συνόλου είκοσι δύο ευρωβουλευτών, δηλαδή ποσοστό 31,8%.

Οι τελευταίες ευρωεκλογές το 2014 διεξήχθησαν για πρώτη φορά με σταυροδοσία των υποψηφίων, ενώ λόγω της εισόδου της Κροατίας στην ΕΕ μειώθηκαν οι ελληνικές έδρες σε είκοσι μία.

Οι εκλεγμένες γυναίκες ήταν έξι (Κούνεβα, Σακοράφα με τον ΣΥΡΙΖΑ, Σπυράκη, Βόζεμπεργκ με τη ΝΔ, Καϊλή με την ΕΛΙΑ-Δημοκρατική Παράταξη), ποσοστό 23,8%.

Συνολικά το ΠΑΣΟΚ έχει εκλέξει είκοσι φορές γυναίκες στην ευρωβουλή και ακολουθεί η ΝΔ με έντεκα.

Ο ΣΥΡΙΖΑ που πρώτευσε στις τελευταίες ευρωεκλογές έχει εκλέξει δύο, ενώ από τους υπόλοιπους το ΚΚΕ μία, τη Διαμάντω Μανωλάκου το 2004, η ΠΟΛΑΝ, την Κατερίνα Δασκαλάκη το 1994 καθώς και μία ο ΛΑΟΣ, τη Νίκη Τζαβέλλα, το 2009.

Η Βάσω Παπανδρέου πρώτη ελληνίδα επίτροπος στην ΕΕ

Επί ευρωπαϊκού εδάφους πρέπει, επίσης, να αναφερθούν η ανάληψη του αξιώματος του αντιπροέδρου του Ευρωκοινοβουλίου από την Άννυ Ποδηματά του ΠΑΣΟΚ καθώς και του επιτρόπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από τη Βάσω Παπανδρέου, την Άννα Διαμαντοπούλου και την Μαρία Δαμανάκη, όλες διορισμένες από κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ.

Η ανδροκρατική οργάνωση της κοινωνίας έχει συχνά κατηγορηθεί για τον παραγκωνισμό των γυναικών από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Ωστόσο πέρα από τις επικρίσεις, χρειάζεται διαρκής αγώνας και πρωτοβουλίες από τις ίδιες τις γυναίκες ώστε να υπερασπιστούν τα ήδη κεκτημένα δικαιώματά τους και ταυτόχρονα να διεκδικήσουν με επιτυχία και να καλύψουν τα όποια κενά στο πεδίο της ισονομίας.   

Είναι γεγονός ότι η εποχή της κρίσης και των μνημονίων, κινητοποίησε περισσότερο τις γυναίκες και αύξησε τη συμμετοχή τους στα κέντρα λήψης των αποφάσεων και αυτό είναι ένα θετικό σημάδι για το μέλλον της ισονομίας και της δημοκρατίας στη χώρα μας.